Czy borsuk zborsuczał?
Grafika okładkowa: Ewa Enfer
Kiedy myśli się o zwierzęcych budowlach, szybko do głowy przychodzą tamy bobrów, mrowiska czy ptasie gniazda. Nie wszyscy wiedzą, że także borsuki mają się czym pochwalić – tworzą one starannie rozplanowane, podziemne tunele. Okazuje się, że oprócz tego ssaki te skrywają jeszcze inne sekrety.
W POSZUKIWANIU WIEDZY O BORSUKACH
Te czarno-białe drapieżniki można znaleźć głównie na terenach Eurazji. Są one największymi przedstawicielami rodziny łasicowatych, osiągając niecały metr długości i wagę nawet do 20 kg. Wyróżnić wśród nich można trzy główne gatunki: europejski, japoński i azjatycki, a także wiele podgatunków. Osobniki z okolic Europy zazwyczaj zachowują się mniej agresywnie od ich kuzynów z Azji. Jednak wszystkie z nich zamieszkują tereny lasów, preferując te mieszane lub liściaste.
Borsuki żyją w wielkich stadach składających się zazwyczaj z kilku rodzin. Młode zaś rodzą się raz na rok, najczęściej w okolicach końca zimy.
Zwierzęta te prowadzą nocny tryb życia, a ich dieta jest różnorodna. Najczęściej obejmuje drobne kręgowce i bezkręgowce, ale borsuki nie gardzą też pokarmem roślinnym czy grzybami. Można je zatem zaliczyć do wszystkożerców.
Co ciekawe, nie zapadają one w zimowy sen co roku, tak jak niedźwiedzie czy jeże, ale dopiero gdy nie ma korzystnych warunków środowiska. Podczas zimnych miesięcy borsuki nie są aż tak aktywne jak przy cieplejszych temperaturach. Latem i jesienią gromadzą one w sobie zapasy tłuszczu, pozwalające im na mniejsze wydatki energetyczne i zapewniające im ciepło w trakcie zimy.
DOSTOJNA BORSUCZOŚĆ
Ssaki te znane są przede wszystkim ze swojego wyjątkowego wyglądu. Ich najbardziej charakterystyczną cechą są czarne pasy na głowach i szare futerko na reszcie ciała. Nie zawsze to jednak reguła – sierść borsuków japońskich przybiera bardziej rude odcienie. To nie wszystko, czym te zwierzęta wyróżniają się spośród królestwa fauny.
Jednym z rozpoznawalnych atrybutów borsuka pozostają też jego palce z pazurami. Ułatwiają mu one pływanie, łapanie ofiar oraz kopanie nor. Są do tego długie, zagięte i bardzo ostre, co zaobserwowano po raz pierwszy podczas polowań na te zwierzęta. Psy, które dostały się do borsuczych korytarzy pod ziemią, nieraz wychodziły z bardzo głębokimi, trudno gojącymi się ranami na tułowiu.
Dodatkowo, jako jeden z niewielu przedstawicieli żywych organizmów, borsuk potrafi poruszać się sprawnie do tyłu – nazywa się to w jego przypadku włóczeniem. Ułatwia mu to przemieszczanie się w norach, a ponadto w taki sposób jest on w stanie zabierać różne skarby do swoich legowisk, zagarniając je swoimi zagiętymi pazurami.
Jako kolejne przystosowanie do życia w podziemiach, natura wyposażyła borsuki w trzecią powiekę. W dodatku uszy i nos tych ssaków pokrywają dość grube włosy. Dzięki tym cechom zwierzęta te posiadają dodatkową ochronę przed piaskiem, co ułatwia im kopanie swoich schronisk.
Wspomniano już, że borsuki polują na mniejsze od siebie organizmy. Nie dziwi zatem fakt, że, podobnie do wampirów, mają one długie i ostre kły. Mimo groźnej natury zęby mogą także służyć borsukom do czesania futra, aby zachować pozory potulności i wprawiać ludzi w zachwyt.
Ssaki te są również odporne na jad węży, co tłumaczy, dlaczego do ich naturalnych wrogów zaliczają się raczej większe drapieżniki, takie jak wilki, lisy, a także ludzie.
BORSUCZE DZIEŁA ARCHITEKTURY
Borsuki budują przestrzenne nory mogące pomieścić wielopokoleniowe rodziny. Każde legowisko ma co najmniej jedno wejście i jedno wyjście. Tuneli za to jest dużo, w dodatku na różnych głębokościach. Prowadzą one do komór, które mogą mieć wiele funkcji. Znajdą się tam na przykład sypialnie, pomieszczenia przeznaczone dla młodych, a nawet szyby wentylacyjne.
Ponieważ większość czasu borsuki spędzają pod ziemią, do istotnej cechy tych czarno-białych ssaków należy czystość. Nie dość, że sprzątają w swoim miejscu zamieszkania, wyrzucając śmieci na zewnątrz, to w dodatku mają w swych norach specjalnie wydzielone przestrzenie na odchody – borsucze toalety. Ponadto często wejście jest oczyszczone z roślin i ściółki, co pozwala odróżnić je od konstrukcji innych leśnych zwierząt.
Borsuki opuszczają swoje miejsca zamieszkania głównie nocą, co w przeszłości znacznie utrudniało polowanie na nie. O tym, ile wysiłku wymagały łowy na tego zwierza, można przeczytać nawet w Panu Tadeuszu, gdzie złapanie borsuka nieraz stanowiło przedmiot zakładu i kosztowało myśliwego czasem nawet kilka wsi. Dlatego też podczas takich wypraw ludzie korzystali z psów – głównie jamników, jako że potrafiły one zmieścić się w norach. Niestety, najlepszy przyjaciel człowieka mógł na tym mocno ucierpieć – nie dość, że łatwo gubił się w zawiłych tunelach, to jeszcze biało-czarne ssaki czasem okaleczały psy swoimi pazurami czy nawet grzebały je żywcem.
Pomimo polowań, zatrucia środowiska czy deforestacji, te zwierzęta nie są dziś zagrożone. Coraz mniej słyszy się także o łowach na nie, właśnie ze względu na dotkliwe skutki takich działań. Może lepiej zostawić dostojnego borsuka w spokoju?
BORSUKU! CZEMUŻ TY JESTEŚ BORSUKIEM?
Określenie borsuk zapożyczone zostało ze wschodu Europy, jednak tam trafiło ono z języka tureckiego. Ta nazwa ssaka pojawiła się w języku polskim relatywnie późno, bo dopiero w XVI w. Wcześniej znany był on jako jaźwiec. Możliwe, że pierwotne miano wzięło się z prasłowiańskiego słowa jazw, czyli nora. Zatem starsze określenie oznaczało dosłownie „kopacza nor”.
Również w innych językach borsucza etymologia jest niemniej ciekawa. Angielskie badger zostało prawdopodobnie zapożyczone z francuskiego i oznacza „noszącego odznakę”, czyli charakterystyczne pasy na głowie. Jednak także na wyspach brytyjskich można spotkać kilka innych określeń. Podobne znaczenie do wyżej wspomnianego ma nazwa bawson. Kolejne z nich to brock, czyli szary jak kolor sierści borsuka, które to wywodzi się z celtyckiego. Czy wreszcie jest też irlandzkie badget tłumaczone jako ziemny pies lub świnia.
Borsuk przemknął się także do współczesnej mowy. Dzisiaj jego nazwą można opisać kogoś ponurego, lubiącego samotność, mimo że zwierzę żyje w klanach z innymi swoim pobratymcami. Mówi się, że izolacja od innych może powodować zdziwaczenie, czyli zborsuczenie.
BORSUK A KULTURA
Wkład borsuków w rozwój cywilizacji nie może zostać przeoczony. Nawet jeśli nie należą do najczęściej ukazywanych istot w kulturze, zostawały one nie raz przedstawiane w dziełach takich jak Awatar: Legenda Aanga jako zwierzęta, od których ludzie nauczyli się podstaw magii ziemi, czy we franczyzie Harry’ego Pottera jako symbol jednego z domów, Hufflepuffu.
Borsuk stał się także gwiazdą memów. Jedna z animacji flashowych Badger Badger Badger, stworzona przez Jonti’ego Pickinga, zyskała znaczną popularność, doczekując się wielu przeróbek.
Ich wkład jest widoczny również w sferze materialnej, gdyż z ich sierści wyrabia się pędzle do golenia, które uchodzą za jedne z najlepszych. Zastanawiać też może, dlaczego do artykułu dołączona została grafika przedstawiająca borsuka w kilcie. Otóż, poza pędzlami do golenia, z sierści tych zwierząt wytwarza się także Sporran, czyli tradycyjną skórzaną torbę, nieodłączną część szkockiego kiltu. Mimo długowiecznych przyzwyczajeń i nawet jeśli zwierzęta nie należą do gatunku zagrożonych, może czas jednak poszukać alternatyw, które nie wymagałyby ich cierpienia?
Jak widać borsuki miały i nadal mają istotny wpływ na kulturę. Wdzięczność temu ssakowi można wyrazić właśnie 6 października, gdyż wtedy obchodzony jest Dzień Borsuka.
