Podkasty – nowe teksty kultury na miarę XXI w.
Grafika okładkowa: Mylène Travers
Określenie podcast ma swoje źródła w słowach iPod, czyli odtwarzacz muzyczny produkowany przez firmę Apple, oraz broadcast, oznaczającym proces transmisji danych dźwiękowych. Podcast stanowi połączenie tych dwóch pojęć, oznacza więc internetową publikację dźwiękową lub dźwiękowo-wizualną, mogącą przybrać formę wywiadu, monologu, audycji radiowej czy grupowej dyskusji dotyczącej każdego możliwego do podjęcia tematu.
Radio na żądanie
Tak jak same audycje radiowe nie są nowością, wszak istnieją już od ponad stu lat, tak rozwój podkastów trwa od około dwóch dekad. Pierwotnie radio było wykorzystywane jako przekaźnik treści informacyjnych w czasie wojny, później rozszerzono jego zastosowanie do źródła muzyki i informacji, a z czasem stało się nieodłączną częścią życia słuchaczy na całym świecie. W niespełna dwadzieścia lat podkasty zdołały zdominować ponad stuletnią tradycję radiową, stając się dzięki platformom streamingowym nową formą rozrywki.
Podkasty zaczynają towarzyszyć ludziom na co dzień – najczęściej słuchane są przy wykonywaniu codziennych czynności czy w podróży. Ich zazwyczaj luźna forma słuchowiska lub wywiadu, z reguły krótsza od przeciętnej audycji radiowej (średni czas trwania podkastu to 26 minut, zaś audycji radiowej, włączając w to reklamy, to około dwóch godzin), sprzyja okazjonalnemu słuchaniu. Do tego brak długich reklam, zbędnych przerywników i skupienie się na samej treści oraz przekazie to elementy kluczowe w rosnącej z roku na rok popularności podkastów. Nic więc dziwnego, że wartość tego rynku w 2021 r. przekroczyła miliard dolarów, a sama forma stała się narzędziem audio-marketingowym. Jednak czy mogą zostać zakwalifikowane jako tekst kultury?
Powstanie tekstu kultury przede wszystkim jest celowe i uzasadnione przekazaniem możliwych do interpretacji treści. Co więcej, powinien on wpływać na odbiorcę, budować zaangażowanie emocjonalne względem dzieła, zwiększać (lub zmniejszać) empatię w stosunku do poruszanej problematyki. Nie można zapomnieć również o wartościach edukacyjnych.
Edukacja podkastowa
Nie można podkastom odmówić wartości edukacyjnej – w przystępnej formie niedługiego słuchowiska przedstawiają odbiorcom nowe dziedziny nauki i obszary wiedzy. Na platformach streamingowych znajdują się audycje od tych przybliżających kulturę danego kraju, po historyczne czy naukowe. Wśród podkastów znajdujących się w serwisie Spotify można chociażby wyróżnić Podcast historyczny, przybliżający słuchaczowi różne wydarzenia historyczne – od czasów wikingów czy powstania Rzymu, po zdarzenia ze współczesności. Przy tym treści pozbawione są często nudzących dat czy życiorysów drugoplanowych postaci. Autor, Rafał Sadowski, przedstawia wydarzenia historyczne w takiej formie, w jakiej sam chciałby je usłyszeć, czyli nieskomplikowanej i niedługiej opowieści opisującej raczej wybrane wątki z wydarzeń z przeszłości niż całe dzieje.
W zupełnie innym typie, w podkaście Tymczasem w Korei, dwie Polki, Wiola i Agnieszka, mieszkające w Korei Południowej i prowadzące niezależne kanały w serwisie YouTube (Wiola prowadzi kanał Pierogi z Kimchi, a Agnieszka Pyra w Korei), opowiadają o swoich doświadczeniach z Korei, różnicach kulturowych, przybliżając słuchaczom kulturę odległego kraju z perspektywy Europejek.
Jednak podkasty nie stanowią już jedynie pośredniego sposobu edukacji o czasami losowej strukturze czy wyborze tematów. Nauka języka poprzez słuchanie jest uważana za jedną z najbardziej efektywnych. Wszelkiego rodzaju słuchanki od lat stanowią nieodłączną część kursów językowych. Kiedyś dołączano do samouczków kasety z nagraniami, później płyty CD, następnie nagrania zaczęły być udostępniane w sieci. W końcu podkasty zaczęły je zastępować, stając się podręczną formą umożliwiającą naukę języka. Wśród podkastów językowych dostępnych na Spotify znajduje się audycja Przerwa na francuski. Prowadzony przez Agnieszkę Piechnę program to kilkunastominutowe wypowiedzi o wybranych przez autorkę zagadnieniach językowe, w których prezentuje ona powiązane z tematem słuchowiska słownictwo w języku francuskim. Krótka forma pozwala na pełne skupienie myśli na usłyszanych treściach, co procentuje szybkim przyswajaniem pojęć w obcym języku.
W przypadku podkastów dotyczące ich zasady są takie same, jak przy każdym innym tekście kultury – istnieją takie, z którymi styczność powinno się mieć przynajmniej raz w życiu i takie, o których istnieniu lepiej zapomnieć.
Więź emocjonalna ze słuchu
Podkasty w wyjątkowy dla siebie sposób trafiły do serc słuchaczy. Ich prosta forma słuchowisk przypomina opowieści zasłyszane od rodziców, dziadków czy przyjaciół. Potrafiły one ludzi poruszyć, zbudować zaangażowanie emocjonalne z bohaterami historii i utożsamić się z ich losami. Nie inaczej sytuacja kształtuje się w przypadku podkastów. Słuchacz zostaje wciągnięty w treść nagrania, podobnie jak w fabułę książki czy filmu. Takie zaangażowanie buduje na przykład Kryminatorium – cotygodniowy cykl podkastów autorstwa Marcina Myszki. Prezentuje on historie tajemniczych morderstw, sylwetki seryjnych zabójców czy zbrodnie, które powodują uczucie niepewności, strachu i lęku. Niekiedy słuchacz po takiej audycji zaczyna na własną rękę zgłębiać usłyszane w podkaście wątki, o których nie jest w stanie zapomnieć.
Podkasty to obecnie nie tylko słuchowiska, ale również forma wywiadów czy monologów. Mogą pozwolić na zbudowanie relacji między prowadzącym, przekazywaną przez niego treścią a słuchaczem. Jednym z najbardziej znanych podkastów opierających się na wywiadach są Imponderabilia autorstwa Karola Paciorka. W swoich rozmowach z politykami, piosenkarzami, aktorami czy nawet dziennikarzami autor porusza bieżące tematy społeczne czy przybliża wybrane problematyki w rozmowach ze specjalistami w danej dziedzinie.
Na platformach streamingowych znajduje się również ogrom podkastów o tematyce lifestylowej, publikowanych przez twórców internetowych, którzy po YouTubie, Instagramie i Tik Toku zaadoptowali kolejne narzędzie marketingowe, pozwalające na utrzymanie zainteresowania swoją osobą, budowanie zasięgów i zarobek. Najbardziej znani twórcy zarabiają od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych za odcinek. Podstawą wynagrodzenia za podkast nie jest jednak liczba odsłuchów, ale kwota, jaką partnerzy danego odcinka oferują za lokowanie produktu w audycji.
Owoc współczesności
Dla młodszych pokoleń podkast stanowi zdecydowanie bardziej przystępną i osiągalną formę słuchowiska w porównaniu do klasycznych audycji radiowych. Z kolei dla nieco starszych, zabieganych millenialsów, zmęczonych ciągłymi reklamami, podkast jest wspaniałym substytutem audycji radiowej. W przypadku podkastów dotyczące ich zasady są takie same, jak przy każdym innym tekście kultury – istnieją takie, z którymi styczność powinno się mieć przynajmniej raz w życiu i takie, o których istnieniu lepiej zapomnieć.
Podkasty wykazują podobne cechy jak inne teksty kultury, więc dlaczego nie można by ich uznać jako oddzielną kategorię na miarę XXI w.? Są owocem współczesności, kiedy to kultura ewoluuje, rozszerza się o nowe formy i zjawiska. Tak jak niegdyś pierwsze filmy były krótkie, czarno-białe i nie miały dźwięku, tak dzisiaj są podstawowym tekstem kultury, stanowiącym niekiedy element tożsamości kulturowej. Niewykluczone więc, że podobny los czeka i podkasty.
