Stoicyzm, jako nurt w dziejach filozofii, utworzony został przez Zenona z Kition. Później był stopniowo rozwijany i promowany przez wielu filozofów greckich i rzymskich. Wiadomo, że swoją nazwę nurt zawdzięcza mieszczącej się w Atenach budowli, w której Zenon nauczał – Stoa Poikile (portyk malowany). Nie da się ukryć, że do stoicyzmu odwoływało się wielu twórców, sprawiając, że przekonania głoszone przez reprezentantów nurtu utarły się w świadomości społeczeństwa.
Grafika: Piotr Pawłowski
W kontekście etycznym stoicy żyli w przeświadczeniu, że najwyższym dobrem, którego może doświadczyć człowiek, jest szczęście. To, które za podstawę obiera poczucie, że niezależnie, czy okoliczności są sprzyjające, można w pełni na sobie polegać. Uznawali również, że wszystko, co wartościowe, zawiera się w ludzkiej duszy. Ten, komu takowa harmonia z własnym wnętrzem się powiodła, nosił miano mędrca, zaś jego dobro zwano cnotą. Mędrzec charakteryzował się niemal perfekcyjnym opanowaniem i wyważonymi reakcjami, pozbawionymi zabarwienia skrajnymi emocjami. Posiadał również zdolność do uświadamiania sobie, dzięki rozumowi, przenikającej go natury, z którą zawsze zgodnie działał.
Stoicy poruszali również w swoich tezach i rozważaniach temat funkcjonowania człowieka w społeczeństwie, jego roli w zbiorowisku. Uważali, że grupa ludzi, zwana właśnie społeczeństwem, jest organizmem, a nie zbiorem jednostek, ludzi-atomów. Ich zdaniem człowiek miał obowiązki wobec innych ludzi, winien wszystkich traktować równo, włącznie z sobą samym. Filozofia stoicka głosiła kosmopolityzm, dążyła też do usunięcia granic międzyludzkich.
Filozofia stoicka głosiła kosmopolityzm, dążyła też do usunięcia granic międzyludzkich.
Okazuję się, że poglądy stoików znalazły swoje odniesienie nawet w ontologii, czyli teorii bytu. Według niej stoicyzm to przeświadczenie, że świat jest materialny, choć nie został zbudowany z atomów, w związku z czym nie ma ziarnistej budowy, a próżnia nie istnieje. Równocześnie zakładali, że materia zawiera w sobie składniki: czynny i bierny (pneumę, czyli tchnienie oraz osady). Czynnikiem aktywnym w tym wypadku była ognista materia, z kolei biernym okazywały się przedmioty. Przy okazji podjęcia próby uporządkowania głównych poglądów stoickich należy zaznaczyć, że nurt ten korzystał z filozofii Heraklita z Efezu, a co za tym idzie, przyjął jego wiarę zakładającą, że pierwotną postacią rzeczywistości jest ogień, z którego w procesie przemian wyłania się świat, by po skończonym cyklu czasu wrócić do postaci płomieni. Warto zauważyć, że filozofowie stoiccy byli panteistami, co znaczy, że utożsamiali świat i Boga, sądzili również, że świat jest kreowany przez rozumną naturę.
Teorie filozofii stoickiej zapisały się również w epistemologii. Okazuje się, że według stoików wszelkie poznanie ma źródło w doświadczeniu zmysłowym, w postrzeżeniu, z którego umysł wysnuwa pojęcia. Podobno, według nich (stoików) istnieją specjalne postrzeżenia, zwane kataleptycznymi, które całkowicie prawidłowo ujmują wszelkie rzeczy.
Niektóre z prawd przedstawianych przez filozofów nurtu stoickiego mogą wydawać się kontrowersyjne. Szczególnie, gdy spojrzymy na nie z perspektywy XXI wieku. Nie zmienia to jednak faktu, że nawet współcześnie przekonanie, dotyczące zachowania tzw. „zimnej krwi” w sytuacjach kryzysowych, jest doceniane przez społeczeństwo, a sama filozofia, mimo upływu czasu, nadal zyskuje sympatyków.
