Kryminał o nietypowym schemacie.
Grafika okładkowa: Julia Szwarc na podstawie okładki
Wzorzec Karoliny Głogowskiej nie należy do szablonowych dzieł literackich, nawet jeśli na pierwszy rzut oka można by tak pomyśleć. Fabuła została bowiem przedstawiona z trzech punktów widzenia: zabitego, głównej oskarżonej oraz prokuratorki. Nie ma rozdziałów, narracja skacze między dniami przed i po odkryciu ciała, wydarzenia są opisane chaotycznie. Autorka zaznacza jednak czytelnie każdy moment przeskoku czasowego, dzięki czemu łatwiej odnaleźć się w chronologii.
W historii tej nie brakuje zadziwiających zwrotów akcji i różnorodnych, wielowymiarowych postaci: czytając książkę łatwo wyobrazić sobie spotkanie przedstawionych osób na ulicy czy w kawiarni. W dodatku, dzięki dobremu warsztatowi pisarki, wraz z rozwojem akcji czytelnik poznaje je coraz lepiej i może utożsamiać się z nimi. Nie należą do płaskich postaci bez własnej osobowości.
Dodatkowo, poza warstwą fikcyjną, Wzorzec pokazuje czytelnikowi podstawy wiedzy popularnonaukowej z działu psychologii.
Głównymi postaciami są kobiety: oskarżona Sawa Bogucka oraz prokuratorka Barbara Modra, przedstawione w sytuacjach różnego typu konfrontacji, których każdy może doświadczyć w swoim życiu, jak choćby konflikt między stałym partnerem i kochankiem. W dodatku dobrze ujęta została kwestia motywacji w takich zdarzeniach, którą może być robienie czegoś ze względu na własny kodeks moralny lub by zmienić swój status społeczny na lepszy. Choć pod wieloma względami bohaterki bardzo się różnią, podzielają niektóre cechy charakteru. Obie ciężko pracują, są ambitne i uparte. Zestawienie takich postaci po przeciwnych stronach sporu to jeden z ciekawszych elementów Wzorca.
Wspólnym mianownikiem dla obu kobiet jest jednak przede wszystkim śmierć Adama Hinza. W nietypowy dla tego gatunku sposób oskarżona sama przychodzi i przyznaje się, że zabiła go w ramach samoobrony. Jednak, nawet ze wskazówkami popierającymi jej słowa, nie wszyscy w to wierzą. Prokuratorka chce za wszelką cenę dotrzeć do sedna sprawy, a czytelnik, wraz z biegiem fabuły, również zaczyna się zastanawiać nad prawdą intrygi Adama Hinza.
Postacie męskie też się pojawiają, najdogłębniej z nich opisany zostaje denat, lecz największy nacisk położony został na kobiety i to one są tu najważniejsze – większość historii przedstawia i układa się z ich punktów widzenia. Mimo to istotny udział w fabule biorą również inni ludzie, dzięki którym wiedza czytelnika o przebiegu wydarzeń oraz głównych bohaterach pogłębia się, a wielość interakcji między nimi pozwala lepiej zrozumieć historię. Dodatkowo, dzięki sprawnemu przeplataniu rozmaitych wątków przez autorkę, łatwo wyobrazić sobie podobne osoby i wydarzenia w rzeczywistości.
Ważną rolę we Wzorcu gra doświadczanie przemocy. Autorka skupia się głównie na maltretowaniu psychicznym i fizycznym, lecz znajdują się tam też wzmianki o krzywdzeniu na tle seksualnym. U ludzi, którzy doznali agresji ze strony osób bliskich, bez względu na typ agresji przez nich doświadczonej, utwór może wyzwolić nieprzyjemne wspomnienia i uczucia – warto mieć to na uwadze przed zakupieniem egzemplarza. Niestety brak tradycji umieszczania ostrzeżeń dotyczących zawartości przez wydawnictwa oznacza, że potencjalni czytelnicy nie wiedzą, z czym mogą mieć do czynienia.
We Wzorcu można znaleźć wiele poruszających statystyk dotyczących prześladowania i przemocy – choćby o fakcie, że 90% ofiar przemocy to właśnie kobiety. Poza nimi przewijają się istotne dla sprawy terminy związane z psychologią, takie jak na przykład ,,psychopata”. Rozszerzanie wiedzy i uświadamianie ludzi o istnieniu takich określeń może pomóc w opisaniu siebie, swoich bliskich lub własnego doświadczenia. Jednak, zanim przyklei się sobie lub komuś taką etykietkę, warto być pewnym, że określenia te zostały przypisane poprawne i nie robi się tego pochopnie. Oprócz fikcyjnych źródeł, takich jak ta powieść, istnieją bowiem prace naukowe, które precyzyjnie definiują określenia tego rodzaju. Nikt nie wymaga znajomości wszystkich psychologicznych artykułów, lecz zapoznanie się z definicjami używanymi przez specjalistów będzie bardziej pomocne niż nazywanie wszystkich tych, których nie lubimy, „psychopatami”.
Opisany wcześniej wątek, zawierający elementy procesu sądowego, może przywołać skojarzenia z ledwo co zakończoną rozprawą Johnny’ego Deppa i Amber Heard. Z jednej strony czytanie powieści Głogowskiej, znając ich sytuację, zdecydowanie wpływa na odbiór całokształtu. Kwestie poruszone zarówno w mediach społecznościowych, jak i we Wzorcu często się pokrywają, na przykład informacje odnośnie tego, która z płci ma większe szanse być ofiarą lub sprawcą przemocy. Z drugiej strony trzeba odróżniać rzeczywistość od fikcji i nie wyciągać pochopnych wniosków. Wydarzenia opisane w powieścimogą przydarzyć się w teraźniejszości lub w przyszłości, jednak nie każdy człowiek postąpi tak, jak opisane postacie.
Warto zapoznać się ze Wzorcem, przede wszystkim, gdy temat przemocy różnego rodzaju, trudności z nimi związanych, a także – literacko-niekonwencjonalnie zbudowane fabuły należą do grona zainteresowań czytelnika. Jednak trzeba pamiętać, że nie jest to artykuł naukowy i nie można traktować wszystkich informacji w nim zawartych jak obiektywnych prawd o ludzkiej psychice.
Wzorzec
Karolina Głogowska
Wydawnictwo Mięta
Premiera: 24.05.2022
